Amérikining ottura sherq yéngi siyasiti

Amérika ottura sherq yéngi siyasitini yolgha qoyushni bashlidi


Amérikining dölet katipi hilari klinton 2009-yili 1-mart ottura sherq we yawropadiki ziyaritini bashlidi.
Ottura sherqte, u misir, isra'iliye we pelestinni ziyaret qildi.
Ghezzeni qayta qurush xelq'ara yighinigha qatnishishtin bashqa, uning bu qétimqi sepiridiki yene bir muhim nuqta pelestin-isra'iliye tinchliq söhbitini ilgiri sürüsh.
Ottura sherqtiki axbarat wasitiliride: «hilarining bu qétimqi ziyaritining meqsiti- obama hökümitining ottura sherq yéngi siyasitige alaqidar wedisini emelge ashurush» dep qaraldi.

Obama saylam riqabitide, u aqsaraygha kirgendin kéyin eng awwal pelestin-isra'iliye tinchliq söhbitini ilgiri süridighanliqini éytqanidi, ottura sherq jama'etchiliki buni qollidi, emma ular yene obamaning peqet shundaqla dep qoyghan bolushidinmu ensiridi. Amérika pul mu'amile krizisi patqiqigha chongqur patqanliqtin, aqsarayning yéngi rehberlik benzisi téximu köp zéhnini ichki iqtisadqa qaritishqa mejbur boldi hem tashqi istratégiyisini tedrijiy taraytti, shunga obamaning ottura sherq ishlirini ish küntertipining eng aldigha qoyushigha amal bolmay qaldi.

Hazirqi ehwaldin qarighanda, obama iqtisadqa türtke bolushning bir qatar layihilirini otturigha qoyush bilen bille, özining ottura sherq yéngi siyasiti wedisini untup qalmighandek qilidu, héchbolmighanda u ottura sherq mesililirini hel qilishni ilgiri süridighanliqini xalaydighanliqini bildürdi.
Obama bu yil 2-ayning axiridin kéler yil 8-ayning axiridin ilgiri iraqtin esker chékindürüsh yéngi istratégiyisini tamamlaydighanliqini jakarlighandin kéyin, hazir yene dölet katipi hilarini pelestin we isra'iliyige ziyaretke ewetti.
Omumiy jehettin qarighanda, amérikining ottura sherqtiki tüp menpe'itini qoghdap, amérikining rayon ishliridiki rehberlik orni we sözlesh hoquqini mustehkemlesh- obama hökümitining ottura sherq diplomatiyisini kücheytishtiki istratégiyilik oylinishi, shundaqla uning ottura sherq yéngi siyasitining yadrosi we chiqish nuqtisi.

Qisqisi, obamaning ottura sherq yéngi siyasiti asasliqi töwendikidek alahidiliklerge ige:

Birinchi, «özgirish» kozirini dawamliq otturigha tashlap, ottura sherq mesiliside yéngiliq yaritishqa tiriship, amérikining obrazini eslige keltürüsh. Obama nisbeten yumshaq siyaset qollinip, ottura sherqte amérikining obrazini qaytidin tiklep, özining tesir küchini ashurushi mumkin. Bu hem obama teshebbus qiliwatqan «özgirish» chaqiriqi bilen birdek.

Ikkinchi, ottura sherqni bir pütün gewde qilip, iraqtin esker chékindürüsh bilen bille, pelestin-isra'iliyining tinchliq söhbitide ilgirileshni qolgha keltürüsh, shundaqla ottura sherqtiki barliq döletler bilen bolghan uchrishishning muhimliqini tekitlesh. Bu meqsetke yétish üchün, obamaning kelgüside ottura sherqqe bolghan diplomatiye we siyasiy sélinmini ashurushi éhtimalgha intayin yéqin. Obama amérika «téximu aqilane, téximu uzaq we omumyüzlük yol» üstide izdinishke mohtaj, dep tekitlidi, iraq we ottura sherq bixeterlikige kapaletlik qilish üchün, amérika iran we suriye qatarliq döletler bilen omumyüzlük munasiwet baghlishi kérek. Körüwélishqa boliduki, ottura sherq mesilisini her qaysi qatlamlardin ilgiri sürüsh amérika yéngi hökümiti izdinidighan bir yéngi nishan'gha aylan'ghandek qilidu.

Üchinchi, yekkichilikni ajizlashturup, ottura sherq ishlirigha köp terepni qatnashturush. Obama amérikining ottura sherq ishliridiki ilgiriki sawaqlardin ibret élip, amérikining pelestin-isra'iliye ishliridiki yétekchilik hoquqini aldinqi shert qilghan halda, bashqa her qaysi tereplerning qatnishishigha tebi'iy keng qorsaq bolup, ottura sherq qiyin mesililirini birliship hel qilish üstide izdendi. Yéqinda, amérikining rosiye we yawropa ittipaqi yuqiri derijilik emeldarlirining ottura sherqte köplep ziyarette bolushini qarshi alghanliqi bu nuqtini chüshendüridu.
Ottura sherq jama'etchiliki hilarining ottura sherq sepirige belgilik ümid baghlidi, emma qismen mutexessisler yene mundaq eskertti: obamaning ottura sherq yéngi siyasiti téxi emdila bashlandi, uni yene közitishke toghra kélidu. Pelestin-isra'iliye mesilisining yiltizi chongqur, shunga uni ilgiri sürüshte choqum pishshiq siyasiy eqil-paraset shundaqla qet'iy sewrchanliq we keng qorsaqliq bolushi kérek, buningdin sirt yene weziyetni mölcherlep, küchesh nuqtisini toghra tépishqa toghra kélidu. Bu dölet katipi hilarining bir-ikki qétimliq ziyariti bilenla hel bolidighan ishlar emes.

Shinxua agéntliqi we «shinjang géziti»(2009-03-08)
**********************************************