Ereb elliri ittipaqining kelgüsi qandaq bolidu?

Ereb elliri ittipaqining kelgüsi qandaq bolidu?


Ereb elliri ittipaqigha eza döletler bashliqlirining 21–nöwetlik yighini yéqinda qatar paytexti dohada ötküzüldi, bu yighin'gha 22 eza döletning 16 sining dölet bashliqi qatnashti. yighin'gha qatnashqanlar ilgirikidin körünerlik köp boldi, bolupmu sudan zungtungi beshirning bu yighin'gha qatnashqanliqi ereb elliri ittipaqining ishenchisini ashurdi. Halbuki, misir zongtungi mubarek qatarliq eza döletler bashliqlirining bu yighin'gha qatnashmighanliqi ereb elliri ittipaqining ichki qismida yenila ixtilap barliqini körsitip berdi.

Sudan zungtungining yighin'gha qatnashqanliqi ereb elliri ittipaqining ishenchisini kücheytti

Sudan zungtungi beshir xelq'ara jinayi ishlar sotining tutush buyruqigha pisent qilmay, ereb elliri ittipaqigha eza döletler bashliqliri yighini échilishtin bir kün ilgiri dohagha bérip, shu jayda ötküzülidighan ereb elliri ittipaqigha eza döletler bashliqliri yighini we ereb – jenubiy amérika döletliri bashliqliri yighinigha qatnishishta ching turdi, bu ish ereb elliri ittipaqining ishenchisini ashurdi.
Sudan zungtungi mesiliside, ereb elliri ittipaqigha eza döletler birdek pikirde bolup, xelq'ara jinayi ishlar sotining sudanning ichki ishlirigha arilashqanliqigha birdek étiraz bildürdi.
Ereb elliri ittipaqining bash katipi musa «ereb ellirining tinchliq we adilliqqa mohtaj ikenliki»ni tunji qétim tekitlep: sudan darfur mesilisi sudanning ichki ishi, xelq'ara jinayi ishlar sotining sudan zungtungi beshirni tutush buyruqi chiqarghanliqi bir döletning ichki ishlirigha arilashqanliq,dédi.

«aka» yighin'gha qatnashmidi

Misir ottura sherq rayonidiki nopusi eng köp chong dölet bolup, ereb ellirining «akisi», dep qarilip kelmekte. Misirning ottura sherq rayonidiki muhim ornidin gumanlinishqa bolmaydu. ereb elliri ittipaqining bash shtabimu misir paytexti qahirede tesis qilin'ghan.
Közetküchiler: misir zungtungi mubarekning bu nöwetlik ereb elliri ittipaqigha eza döletler bashliqliri yighinigha qatnashmighanliqigha ereb ellirining közqarishining yiraqliship ketkenliki, nurghun mesilide ortaqliq hasil qilghili bolmaywatqanliqi seweb bolghan, misirning bu nöwetlik bashliqlar yighini arqiliq nöwettiki rayon krizisini hel qilghili bolidighanliqidin ümid kütüp ketmeydighanliqini chüshendüridu,dep qarashti.
Ereb elliri axbarat wasitiliri: mubarekning bu yighin'gha qatnashmighanliqi misir bilen qatarning nurghun ziddiyiti we ixtilapi barliqidin dérek béridu, dep qaridi.

Shimaliy afriqidiki bezi döletler bilen ereb elliri ittipaqining munasiwiti barghanséri suslashmaqta

Meghrib ittipaqigha eza besh döletning rehbiri ichide liwiye rehbiri kazaféydin bashqa, qalghan töt eza döletning bashliqliri yighin'gha qatnashmidi, bu, meghrib ittipaqi bilen ereb elliri ittipaqi munasiwitining barghanséri yiraqlishiwatqanliqidin dérek béridu.
Ereb elliri ittipaqigha eza döletler bashliqliri yighinigha qatnashqan liwiye bilen se'udi erebistani qatarliq döletler otturisida éghir ixtilap bar, ikki terep munasiwitide dawamliq sürkilish bolup turidu. Liwiye rehbiri kazaféy ereb elliri ittipaqini rayon krizisini bir terep qilishta ajizliq qildi, dep köp qétim ötkür sözler bilen eyibligen. U hetta 2003-yilidiki ereb elliri ittipaqigha eza döletler bashliqliri yighinida se'udi erebistani padishahi bilen qattiq qiziriship qalghan, ikki terep bir-birini eyiblep hetta tilliship, yighinning bir mehel üzülüp qélishigha seweb bolghan.
Tehlilchiler: se'udi erebistani ereb elliri, jumlidin islam dunyasida muhim orun'gha ige, liwiyining kayishliri bezi ereb ellirining naraziliqini qozghaydu. Liwiyining ereb elliridiki obrazi barghanséri xunüklishiwatidu, kazaféy hazir liwiyining afriqa döletliri ittipaqida téximu muhim rol oynishini qolgha keltürüsh bilen bolup kétip, ereb-isra'iliye toqunushi qatarliq ottura sherq mesililirige köngül bölgüdek zéhni qalmidi, dep qaridi.

Iran amili ereb elliri ittipaqigha eza döletlerni chüshep turmaqta

Ereb elliri ittipaqigha eza döletler rayon krizisini hel qilghanda, hemishe iran amilining tesiri tüpeylidin birdek pikirge kélelmeywatidu. Iran gerche ereb elliri ittipaqigha eza dölet bolmisimu, biraq eng muhim islam döletlirining biri, iranning meydani we pozitsiyisi ereb ellirige zor tesir körsitidu, shunga, ereb ellirining iran mesilisidiki pozitsiyiside zor ixtilap bar.
Pelestin mesiliside, se'udi erebistani, misir qatarliq döletler abbas rehberlikidiki pelestin milliy azadliq herikiti (fatax)ni qollaydu, halbuki, iran, suriye qatarliq döletler xamasqa hertereplime yardem bériwatidu.
Tehlilchiler: iran pars qoltuqi rayonidiki eng qudretlik döletning biri, uning etrapidiki ereb elliri iran bilen arazliship qélishni xalimaydu, chünki iran bilen qarshilishish rayon muqimliqigha paydisiz, dep qaridi.
Tehlilchiler mundaq körsetti: rayon xaraktéridiki bashqa ittipaqdashlar bilen sélishturghanda, ereb elliri ittipaqining ilgirilesh yoli bekla egri – toqay boldi, shor péshane ereb dunyasi keskin xirisqa duch kelmekte. Ichki ixtilapni qandaq tügitip, uzaqtin buyanqi ziddiyetni qandaq hel qilip, her qaysi ellerning krizis aldida birikme küch hasil qilishigha qandaq türtke bolushta ereb elliri ittipaqida yene hel qilishqa tégishlik qiyin mesililer xélila köp.

Menbe: «shinjang géziti»(2009-04-10)
****************************************