2007–yili pelestin esirlirining hoquqi qandaq boldi?

ئىخچام



2007–yili pelestin esirlirining hoquqi qandaq boldi?


Pelestin esirliri ministirliki:
2007–yili pelestin esirlirining hoquqi eng qattiq ayagh-asti qilin'ghan yil

Ghezze rayonidin: zekeriya medhun


Isra'iliye turmilirida yétiwatqan pelestin esirliri we azat qilin'ghanlarning ishlirigha mes'ul ministirlikning élan qilishiche: 2007-yili isra'iliye pelestinliklerni eng köp qolgha alghan yil, mehbuslarning hoquqini ayagh-asti qilishmu eng éghir bolghan, dunya jama'etchilikining mudhish xunukliqi sayisi astida esirlerning hoquqi ayagh-asti qilinishta xelq'ara insan heqliri qanuni, jenwe shertnamisi eng éghir ayagh-asti qilin'ghan bir yil hésablinidu.

Ministirliktiki sitatsika tarmiqi mudiri «abdunasir ferwane» mehbuslar heqqide teyyarlan'ghan tepsili doklatta tekitlishiche:
Tutup turiwatqan dölet bilen mehbuslar otturidiki alaqe mahiyiti qandaq bolishidin qet'iynezer, shu dölet mehbuslarning hayatigha, yémek - ichmek, yataq we bashqa herqandaq éhtiyajini qamdashqa pütünley mes'ul bolidu. Lékin isra'iliye rijimi özining solaq lagirlirida tutup turiwatqan pelestinlik,ereb mehbuslargha qiliwatqan mu'amilisi insan qélipidin chiqqan wehshi mu'amile hésablinidu, mehbuslarning yataq, tamaqliri adimiylik sewiyisige layiq emes. Mehbuslar késel bolup qalsa dora istimal qilish, dawalinish hoquqidin mehrum, a'ile tawabatining yoqlishigha ruxset qilinmaydu, hettaki, adukatlarningmu ziyariti cheklinidu. Isra'iliye özide bar xeterlik dorilirini pelestinlik mehbuslargha ishlitish arqiliq tejribe qilidu. Mehbuslarning qolida pul bolup qalsa musadire qilidu, tamaqliri intayin nachar, mehbuslarning köpinchisi yalghuz kamériliq zindan'gha tashlinidu, herqachan tekshürüsh bolup qalsa kiyimini saldurup qipyalingachlinip tekshürülidu. Qisqisi pelestin mehbusliri dunya qanuni boyiche ige bolushqa tigishlik eng addiy hoquqighimu ezeldin ige bolalmay kéliwatidu. Isra'iliyning pelestinlik mehbuslargha qiliwatqan mu'amile, mehbusni qattiq urush jinayiti insaniyetke qarshi sadir boluwatqan wehshiy jinayet bolup, bu qilmishlarning mes'ulliri xelq'ara sot mehkimisi tereptin sotlinish we jazalinishqa toghra kélidu.

2007-yili «nexshiwan», «mitsada» turmilirida mukemmel qorallan'ghan gundipaylar mehbuslargha qarshi 50 qétimdin köp herbi pa'aliyet élip bardi, bu weqede közdin yash aqquzidighan bomba, rézinke oq, qoghushun oqlar ishlitildi. «nefhe», «ramon», «nitsan», «jelbu'» we «ofer» turmilirida mehbuslargha qarshi qattiq qolluq siyasiti üzlüksiz yürgüzülüp kelgen.
Bu jinayi qilmishlarning insan qélipidin chiqqan eng wehshi bolghini neqeb sehrasidiki solaq lagirida bolup, 2007-yili 22- öktebir yüz bergen weqe bolup, bu weqede meshhur esir muhemmed eshqer shéhit qilin'ghan, 250 dek mehbus yarilan'ghan. Bezi yaridarlar hazirghiche saqiyalmighan.

2007-yili pelestinliklerni qolgha élish nisbiti eng yoqiri bolghan yil bolup, 2006-yiligha sélishturghanda qolgha élish nisbiti 34.2% ashqan.
Ishghaliyetchi isra'iliye küchliri bir yil ichide 7612 kishini qolgha alghan bolup, ottura hésab bilen künige 21 ademge toghra kélidu.
2006-yili 5671 pelestinlik qolgha élin'ghan bolup, ottura hésab bilen künige 15 kishige toghra kéletti.

2007-yili qolgha élin'ghanlardin 6824 kishi gherbi qirghaq, quddus we 1948- yilliq chégra ichidin bolup, tutulghanlarning 89.6% ni teshkil qilidu. Ishghaliyetchi herbi qoshunlarning köp qismi shu rayonda.
Ghezze rayonidin tutulghanlar 788 kishi bolup, 10.4%ni teshkil qilidu. Bularning köp qismi chégra éghizlirida qolgha élin'ghanlar, béliqchilar, ghezze rayonining isra'iliye chégrasigha yéqin jaylarda yashaydighanlar. Uningdin bashqa yene yüzlerche mehbus resmiy en'ge élinip élan qilin'ghanlar bolmastin waqitliq tutup turulghanlardur.


Qolgha élin'ghan anilar we ayallar

Ötken yili mehbuslarning aniliri, ayallirini tutqun qilip soraq qilish, shularni kozir qilip iqrar qildurush jinayiti eng köp sadir bolghan yil hésablinidu, isra'iliye küchliri bixeterlik apparatliri bilen hemkarlishishni ret qilghanlarni, tutushqa tigishlik dep izdiliwatqanlarning a'ilisini özini tapshurushqa zorlash meqsitide tutqun qilip qattiq azablaydu.


Ösmür esirler

Ishghaliyetchi isra'iliye 2007- yili kichik balilarni qolgha alghan. Hazir isra'iliye turmisidiki kichik bala sani 350 din ashidu. Bu balilar bir qanche turmigha tarqitilghan bolup, intayin éghir weziyette yashimaqta, qattiq mu'amile qilinidu, ma'ariptin mehrum qalghan, bir ömür hayati nabut bolup xewpige duch kelmekte.


Esir ayallar

Dushmen isra'iliye küchliri «el'eqsa qozghilingi»ning aldi keynide 700 din artuq pelestinlik ayalni qolgha aldi. Ulardin 60 tin artuq ayal ötken bir yil ichide qolgha élin'ghan. Ulardin hazirghiche tutup turulghan ayallar 97 neper. Ularning hemmisi dégüdek gherbi qirghaq, quddustin. 4 ayal ghezze rayonidin. Ularning jinsi, ehwaligha qilche ri'aye qilinmighan halda zindanlarda intayin éghir weziyet ichide tutup turulmaqta. Tutulghan ayallar ichide toy qilghanlar, téxi balaghetke yetmigen qizlar, tul ayallarmu bar.
Tarixta körülmigen weqedin biri shuki, ötken noyabirda pelestin parlaménti ezasi doktur meryem salih qolgha élin'ghan bolup hazirghiche qoyup bérilmidi.


Mehbuslarning omumi sani

Pelestin esirliri ministirlikining bildürishiche, pelestinlik mehbuslarning omumi sani 10400 kishi bolup, bularning ichide 97 ayal, 350 kichik bala,
Mezkur mehbuslar pelestinning herqaysi rayonliridin tutulghanlar,
8816 kishi gherbi qirghaq rayonidin,
820 kishi ghezze rayonidin,
540 kishi quddustin,
154 kishi 1948- yili ishghal qilin'ghan rayondin.
Uning sirtida ereb mehbuslardin onlarche kishi bar.
Mezkur reqemning hemmisi dégüdek 2000- yili 28- séntebir qozghilingidin kéyin qolgha élin'ghanlar bolup, 540 kishi mezkur tarixtin borun tutulghanlar.

Mehbuslarning ichide 5026 kishi oxshash bolmighan mesililerde höküm qilin'ghanlar, bular 48.3%ni teshkil qilidu.
4484 mehbus hazirghiche sot qilinmastin sot qilinishni kütüp yatmaqta, bular43.1% ni teshkil qilidu.
890 kishi héchqandaq töhmet artilmastin, sotmu qilinmastin tutup turulmaqta. Bular8.6%ni teshkil qilidu.


«génnis» qamosigha kirgen mehbuslar

Ministirliq bayanatida yene 2006-yilning axirighiche düshmen isra'iliye turmisida uzun yatqanlar üstide toxtilip, 15 yildin uzun waqittin biri yétiwatqanlarning sani 181 kishige yétidiken. 2007-yiligha kirgende mezkur reqem yene köpeydi.
2007-yilning axiri 15 yilni toshqazghanlarning sani 232ge kötürüldi. 20 yildin ashqan mehbuslarning sanimu 73 kishige yetti.
Wehalenki 2006-yilning axiri ularning sani 64 kishi idi.
Charek esirdin artuq waqittin biri yétiwatqanlar 10 kishi bolup, ularning eng konisi se'id el'etebe bolup aldimizdiki iyulda 31 yilni toshquzidu.
Ular meyli yalghuz bolsun yaki opcha bolsun turmida uzun yétishta rékort yaritip «génis» qamosigha tizimlinishqa layaqetlik bolghan. Bular heqqide izden'güchiler «tömür perde arqisidiki pelestinlikler» namliq tor bétige kirip köreleydu.


Sehiye weziyiti

Sabiq mehbus we mehbuslar üstide tetqiqat élip bériwatqan abdunasir ferwane özining doklatida mehbuslarning sehiye ehwali intayin nachar ikenliki, 2007- yili téximu chüshkünliship ketkenliki we bu ehwal dunya miqyasidiki turmilargha sélishturghanda nacharliqta tengdishi yoq alahide imtiyazgha ige. Shu seweptin isra'iliye turmiliridiki pelestinlik mehbuslar arisida oxshash bolmighan késeller otturigha chiqishqa bashlidi, yüzlerche mehbus jiddi qutquzush telep qilidighan xeterlik késellerge giriptar bolghan bolsimu, turma gundipayliri késellerni dawalashqa ehmiyet bermeydu, sirttin tibbi hey'etlerning kirip ularni yoqlishigha ruxset qilmaywatidu, dora-dermeklerni kirgüzüshkimu ruxset qilmaydu, köplirining hayati xeter ichide yashimaqta.


Azaplash dawamlashqandin sirt téximu éghirlashmaqta

Tetqiqatchi ferwane isra'iliye turmilirida mehbuslarni qiynash heqqide toxtulup mundaq deydu: ötken yil mehbuslar üchün eng éghir yil bolup, qiynash, azaplash heddidin ziyade chidighusiz derijide éghir bolghan, buning delili süpitide «isra'iliyde azaplashqa qarshi xelq komitéti» namliq organ teyyarlighan,
2007- yili yazda élan qilin'ghan doklatta «waqti toghrilan'ghan sa'etlik bomba» mawzusi astida isra'iliye omumi bixeterlik apparati(shabak)soraqchiliri pelestinlik mehbuslarni soraq qilish jeryanida qattiq azaplighan we bu jinayetke isra'iliye sot mehkimisi ruxset qilghanliqi partlash aldida turghan bomba dep yazghan.

Bügünki künde isra'iliyde sot tereptin bolsun yaki exlaqi jehette bolsun qiynash jinayitige chek qoyidighan küch bolmaywatidu.
Yehudi dölitining aliy organliridin turma gundipaylirighiche pelestinliklerni qiynashqa yol qoyghandin sirt shara'it hazirlap béridu, undaq bolghaniken azaplan'ghanlarning sot aldida qilghan shikayetlirige qulaq salidighan adem chiqmaydu.


Turmilar toshup ketken

Ötken yildin biri herbir mehbusqa belgilen'gen orun miqdari 3.4 kwadrat métirdin kémeytilip 2.9 kwadrat métirgha qalduruldi.
Yawrupa turmiliridiki ölchem bolsa herbir mehbus üchün 4.5 kwadrat métir orun bolishi kérek. Emeliyette bolsa turma ehwali uningdinmu yaman,
Mesilen:
Ishghal astidiki quddus shehirining shimaligha jaylashqan ofér turmisida herbir mehbusqa birilgen orun miqdari 1.37 kwadrat métir kélidu.
Heyfa shehirige yéqin «késhon» turmisidiki ehwalmu aldinqisidin yaxshi emes.
Shatta turmisi bashqilirigha qarighanda bir qeder yaxshi bolup, kishi béshigha 2.16 kwadrat métirgha toghra kélidu.


Esirler herikiti jeryanidiki shéhitler

Mehbuslardin turme ichide shéhit qilin'ghanlar sani en'ge élin'ghan depter boyiche 193 shehid bolup, ulardin 2007- yili ichide 7 kishi shéhit bolghan.


Hemkarliq pa'aliyetliri

2007- yili bashqa yillargha qarighanda mehbuslarning hoquqini himaye qilish pa'aliyetliri körinerlik ashqan yili bolup, pelestinning bir qanche shehiride qizil kirist jem'iyti merkezliri aldida namayishlar uyushturdi,
Insan heqliri teshkilatliri, esirler ishigha alaqidar organlarmu oxshash bolmighan pa'aliyetlerni uyushturup isra'iliye turmiliridiki pelestinlik mehbuslarning hoquqigha hörmet qilinishini telep qildi.
Xelq'aradiki bezi axbarat sahelirimu esirler üchün xéli yaxshi orun hazirlap berdi.
Bu sahede ereb téléwizor qanalliri ötken yili esirlerning qiyinchiliqlirini eks ettürüshte az bir qisim qanallarni hésabqa almighanda telepke layiq bolmighanliqi qattiq tenqidlendi.


Abdul'eziz tömür terjimisi
Elmujteme» zhornili 1784 – san 2008- 12- dikabir»

Menbe: Http://www.Merifet.Net/shownews.Asp?Id=18