پەلەستىن ـ ئىسرائىلىيە توقۇنۇشىنىڭ كېلىپ چىقىشى

ئىسرائىلىيە دۆلىتى قۇرۇلغاندىن كېيىن، ئەرەبلەر بىلەن ئىسرائىلىيىلىكلەر ئوتتۇرىسىدا بەش قېتىم زور كۆلەملىك ئۇرۇش پارتىلىدى. ئىسرائىلىيە ئۇرۇش قىلىش ئارقىلىق يىرۇسالىمنى ئۆز ئىچىگە ئالغان پەلەستىننىڭ كۆپ قىسىم رايونلىرىنى ئىشغال قىلىۋالدى. يۈزمىڭلىغان پەلەستىنلىك يۇرت - ماكانىدىن قوغلاپ چىقىرىلىپ مۇساپىر بولۇپ كەتتى
ـــــــــــــــــــــــــــــ

پەلەستىن ـ ئىسرائىلىيە توقۇنۇشىنىڭ كېلىپ چىقىشى

ئەڭ دەسلەپتە پەلەستىن ــ ھازىرقى ئىسرائىلىيە، گازا، ئىئوردان دەرياسىنىڭ غەربىي قىرغىقى ۋە ئىئوردانىيىنى ئۆز ئىچىگە ئالاتتى. يەھۇدىيلەر بىلەن ئەرەپلەر بۇ ماكاندا ئولتۇراقلاشقانىدى.

بىرىنچى دۇنيا ئۇرۇشى مەزگىلىدە پەلەستىن ئەنگىلىيىنىڭ «ھامىلىق ھۆكۈمرانلىقىدىكى جاي» بولۇپ قالدى. ئەنگىلىيە ئۇنى ئىككى بۆلەككە، يەنى ئىئوردان دەرياسىنى چىگرا قىلىپ، شەرقىي ۋە غەربىي بۆلەككە ئايرىدى. شەرقىي بۆلەك ـ تاشقى ئىئوردانىيە (ھازىرقى ئىئوردانىيە پادىشاھلىقى) دەپ، غەربىي بۆلەك يەنىلا پەلەستىن (ھازىرقى ئىسرائىلىيە، ئىئوردان دەرياسىنىڭ غەربىي قىرغىقى ۋە گازا رايونى) دەپ ئاتىلىدۇ.
شۇنىڭدىن كېيىن دۇنيانىڭ ھەرقايسى جايلىرىدىكى يەھۇدىيلار پەلەستىنگە كۆچۈپ كېلىش جەريانىدا يەھۇدىيلار بىلەن پەلەستىندىكى ئەرەبلەر ئارىسىدا كۆپ قېتىم قانلىق توقۇنۇش بولدى.
1947- يىلى 11- ئايدا ب د ت پەلەستىننى بۆلۈپ ئىدارە قىلىشقا دائىر 181-نۇمۇرلۇق قارارنى ماقۇللاپ، 27 مىڭ كۋادرات كىلومېتىر كېلىدىغان پەلەستىن زىمىنىدا يەھۇدىيلار دۆلىتى بىلەن پەلەستىن دۆلىتىنى قۇرۇشنى، يىرۇسالىمنى خەلقئارالاشتۇرۇشنى بېكىتتى.
1948-يىلى 14-ماي ئىسرائىلىيە دۆلىتى قۇرۇلدى.
بۇ قارار پەلەستىنلىكلەر ھەم ئەرەپ ئەللىرىنىڭ قاتتىق نارازىلىقىغا ئۇچرىغانلىقتىن، پەلەستىن دۆلىتى دۇنياغا كېلەلمىدى.

ئىسرائىلىيە دۆلىتى قۇرۇلغاندىن كېيىن، ئەرەبلەر بىلەن ئىسرائىلىيىلىكلەر ئوتتۇرىسىدا بەش قېتىم زور كۆلەملىك ئۇرۇش پارتىلىدى. ئىسرائىلىيە ئۇرۇش قىلىش ئارقىلىق يىرۇسالىمنى ئۆز ئىچىگە ئالغان پەلەستىننىڭ كۆپ قىسىم رايونلىرىنى ئىشغال قىلىۋالدى، يۈزمىڭلىغان پەلەستىنلىك يۇرت-ماكانىدىن قوغلاپ چىقىرىلىپ مۇساپىر بولۇپ كەتتى.
ئۇزۇندىن بۇيان ئىسرائىلىيە ئىشغال قىلىۋالغان ئەرەپلەر زىمىنىدا يەھۇدىيلار ئولتۇراق مەھەللىسى كىڭەيتىش ئارقىلىق «بۈيۈك ئىسرائىلىيە دۆلىتى» قۇرۇش غەرىزىدە بولدى.

مىللەتلەر ھوقۇقىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈپ، يۇرت ماكانىغا قايتىش ئۈچۈن پەلەستىنلىكلەر قوراللىق كۈرەش قىلىشقا باشلىدى.
1964-يىلى 5-ئايدا «پەلەستىن ئازادلىق تەشكىلاتى» قۇرۇلدى. بۇ تەشكىلات «پەلەستىن زىمىنىدا يەھۇدىي قىساسچىلىرىنى يوقىتىش»نى نىشان قىلدى. شۇنىڭدىن ئىتىبارەن پەلەستىن ئىسرائىلىيىنىڭ تاجاۋۇزچىلىقىغا قارشى قوراللىق كۈرەشنى باشلىدى. ئۇزۇن يىللىق ئۇرۇش ئىككى تەرەپكە ھېچكىمنىڭ ھېچكىمنى يوقىتالمايدىغانلىقىنى تونۇتتى. خەلقئارا جەمئىيىتىنىڭ ياراشتۇرىشى ئارقىسىدا ئىككى تەرەپ مەسىلىنى سىياسىي يول بىلەن ھەل قىلىش ئۈستىدە ئىزدىنىشكە باشلىدى .

1991-يىلى 10-ئايدا مادرىد ئوتتۇرا شەرىق تىنچلىق يىغىنى ئۆتكۈزۈلدى. ئەرەبلەر بىلەن ئىسرائىلىيە ئوتتۇرىسىدا جاپا-مۇشەققەتلىك تىنچلىق سۆھبىتى باشلاندى. بۇ سۆھبەت ئوتتۇرا شەرق تىنچلىق قەدىمىگە دائىر ئاچقۇچ بولدى.
1993-يىلى 9-ئايدا پەلەستىن-ئىسرائىلىيە ئىككى تەرەپ تۇنجى تىنچلىق كېلىشىمى ـــ پەلەستىن ئاپتونومىيىسىنىڭ «پىرىنسىپال خىتابنامىسى»نى ئىمزالىغاندىن كېيىن، ئىككى تەرەپ يەنە بىر يۈرۈش كېلىشىم ئىمزالىدى.
ۋاھالەنكى، بۇ كېلىشىملەر بىر نەچچە نۆۋەتلىك ئىسرائىلىيە ھۆكۈمىتىنىڭ قەستەن ئارقىغا سۈرۈشى سەۋەبىدىن ئۈزۈل-كېسىل ئىجرا قىلىنمىدى.
گەرچە ئالاقىدار كېلىشىمگە ئاساسەن، پەلەستىن 1994-يىلى 5-ئايدا ئاپتونومىيىنى يولغا قويۇشقا باشلىغان بولسىمۇ، بىراق ئەڭ ئاخىرقى باسقۇچتىكى سۆھبەتتە ئىككى تەرەپنىڭ يىرۇسالىمنىڭ تەۋەلىكى، يەھۇدىيلار ئولتۇراق مەھەللىسى، پەلەستىن مۇساپىرلىرىنى يۇرت-ماكانىغا قايتۇرۇش، ئىككى تەرەپنىڭ چىگراسىنى ئايرىش قاتارلىق قول تۇتىدىغان مەسىلىلەردە ئىختىلابى ئېغىر بولغانلىقتىن، ھازىرغىچە مەڭگۈلۈك تىنچلىق كېلىشىمى ھاسىل قىلىنمىدى.

2000-يىلى 9-ئايدا ئىسرائىلىيىدىكى قاتتىق قوللار گۇرۇھىنىڭ رەھبىرى شارۇن ئىسلامنىڭ مۇقەددەس جايى ــ ئەقسا مەسچىدىگە كىرىپ، ئۇزۇنغا سوزۇلغان بىر مەيدان پەلەستىن-ئىسرائىلىيە قانلىق توقۇنۇشىنى كەلتۈرۈپ چىقاردى.
بولۇپمۇ 2001-يىلى 3-ئايدا شارۇن ھۆكۈمىتى تەختكە چىققاندىن كېيىن شارۇن بىر قاتار قاتتىق سىياسەتنى قوللانغانلىقتىن، پەلەستىندىكى بەزى رادىكال تەشكىلاتلار ئىسرائىلىيىگە قارىتا بىر قاتار «تېرورلۇق ھەرىكىتى»نى پەيدا قىلدى. بۇنىڭ بىلەن ئىسرائىلىيە قاتتىق زەربە بېرىپ ئۆچ ئالدى.
پەلەستىن-ئىسرائىلىيە ئىككى تەرەپ ۋەزىيىتى ئۆچ ئېلىشقا قارشى تۇرۇشتەك يامان خاراكتىرلىك ئايلىنىشقا چۈشۈپ قالدى.

«شىنجاڭ مائارىپى» ژورنىلى 2003-يىل 1-سان

مەنبە
http://www.orkhun.com/BBS/read.php?tid=493